W portfelu wielu polskich kierowców wciąż leży plastikowy dokument wydany kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt lat temu. Choć na jego awersie widnieje adnotacja „bezterminowe”, w świetle obowiązujących przepisów ta obietnica przestała już obowiązywać. Zmiany wprowadzone ponad dekadę temu, a obecnie wzmacniane przez inicjatywy unijne, sprawią, że wymiana starych praw jazdy stanie się wymogiem dla milionów osób. Warto więc z wyprzedzeniem sprawdzić, czy i kiedy trzeba będzie odwiedzić wydział komunikacji.

Kogo obejmie obowiązkowa wymiana?

Zgodnie z ustawą o kierujących pojazdami oraz przepisami wdrażającymi unijną dyrektywę 2006/126/WE, wszystkie prawa jazdy wydane w Polsce przed 19 stycznia 2013 r. zachowują ważność wyłącznie do 18 stycznia 2033 r. Dotyczy to zarówno dokumentów, które pierwotnie miały nieograniczony termin, jak i tych wydanych krótko przed wspomnianą datą. Po 2033 r. stare blankiety nie będą już honorowane, co oznacza, że każda osoba posiadająca „bezterminowe” lub starsze, terminowe prawo jazdy będzie musiała wyrobić nowy dokument. Wymiana czeka też kierowców, którzy w międzyczasie zmienili nazwisko, zgubili plastik lub uszkodzili go w sposób utrudniający odczyt danych.

Terminy i procedura: od kiedy trzeba działać?

Fala wymiany rozpocznie się 19 stycznia 2028 r. i potrwa pięć lat. Ustawodawca przyjął formułę „okienka” czasowego, aby rozłożyć obciążenie urzędów i producentów blankietów. W praktyce oznacza to, że kierowca może złożyć wniosek o wymianę w dowolnym momencie pomiędzy 2028 a 2033 r. – nie trzeba czekać na ostatnią chwilę. Co istotne, samo złożenie wniosku nie wymaga ponownego egzaminu ani dodatkowych badań lekarskich, o ile w międzyczasie nie nastąpiła zmiana stanu zdrowia wpływająca na uprawnienia. Nowy dokument otrzyma termin ważności wynoszący maksymalnie 15 lat (lub krótszy, jeśli tak zdecyduje lekarz).

Koszty i wymagane dokumenty

Obecnie opłata za wydanie nowego prawa jazdy wynosi 100,50 zł. Do wniosku należy dołączyć: kolorową fotografię 35 × 45 mm wykonaną na jednolitym jasnym tle, kserokopię dotychczasowego prawa jazdy, potwierdzenie uiszczenia opłaty oraz dokument tożsamości do wglądu. Urzędnik poprosi też o podpisanie oświadczenia o zapoznaniu się z odpowiedzialnością karną za podawanie nieprawdziwych danych. Całość można złożyć osobiście lub wysłać pocztą, a w części gmin funkcjonuje także zdalny kreator wniosków, który ogranicza wizytę w urzędzie do odbioru gotowego plastikowego blankietu.

Planowane podwyżki opłat i cyfryzacja dokumentu

Ministerstwo Infrastruktury analizuje projekt rozporządzenia, który przewidziałby wzrost opłat za krajowe prawa jazdy o około 50 proc., a za międzynarodowe – nawet o 100 proc. Jeśli stawki wejdą w życie w zapowiadanym kształcie, kierowcy zapłacą ok. 150 zł za standardowy dokument. Równolegle w Brukseli procedowany jest tzw. czwarty pakiet drogowy, przewidujący wprowadzenie cyfrowego prawa jazdy akceptowanego we wszystkich krajach UE. Polska, dzięki funkcjonującej już usłudze mObywatel, znajduje się w gronie państw przygotowanych do zdalnej identyfikacji uprawnień. W przyszłości plastik może więc stać się jedynie opcjonalnym nośnikiem, choć na razie nikt nie rezygnuje z jego fizycznej formy.

Kody ograniczeń w rubryce 12 – małe liczby, duże konsekwencje

Kolumna 12 w nowym wzorze prawa jazdy zawiera kody określające dodatkowe ograniczenia lub obowiązki kierowcy. Przykładowo: 01.01 oznacza konieczność jazdy w okularach, 01.02 – w soczewkach kontaktowych, a 01.06 dopuszcza stosowanie zamiennie okularów i soczewek. Nieprzestrzeganie wpisanego kodu grozi mandatem liczącym co najmniej 1500 zł, a w skrajnych przypadkach – czasowym zakazem prowadzenia pojazdów. Kierowcy, którzy chcą używać zarówno okularów, jak i soczewek, powinni uzyskać od lekarza zaświadczenie z kodem 01.06 i wystąpić o wymianę dokumentu. Aktualizacja wpisów chroni nie tylko przed karą, lecz także przed problemami z ubezpieczycielem w razie wypadku, gdy brak prawidłowej korekcji wzroku może zostać uznany za współprzyczynę zdarzenia.

Co przyniosą kolejne lata?

Nowa unijna dyrektywa, której kształt ma zostać doprecyzowany do 2025 r., prawdopodobnie ujednolici maksymalną ważność prawa jazdy do 15 lat dla większości kategorii i wprowadzi obowiązkowe okresy próbne dla nowych kierowców. W pakiecie znajdzie się także możliwość zdobycia kategorii B w wieku 17 lat pod opieką doświadczonego kierowcy oraz automatyczne uznawanie uprawnień w formie elektronicznej. Choć Polska spełnia już wiele z proponowanych wymagań, kierowcy powinni nastawić się na częstsze kontakty z lekarzem – zwłaszcza po 60. roku życia – oraz systematyczną aktualizację danych w dokumentach. W połączeniu z rosnącą cyfryzacją procedur, proces ten ma przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa na drogach i szybszego reagowania na zmiany stanu zdrowia użytkowników dróg.