Są w polskiej sieci drogowej miejsca, które budzą respekt nawet u doświadczonych kierowców. Interchange Gliwice-Sośnica – spektakularny węzeł łączący kilka najważniejszych szlaków kraju – należy właśnie do tej kategorii. Z lotu ptaka przypomina rozległą pajęczynę estakad, wijących się na trzech poziomach ponad przemysłowym pejzażem Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Na co dzień obsługuje ruch przekraczający 100 000 pojazdów, a jednocześnie stanowi przykład nowoczesnego projektowania infrastruktury w trudnych warunkach urbanistycznych i geologicznych. Poniższy artykuł przybliża znaczenie węzła, rozwiązania konstrukcyjne zastosowane przez inżynierów oraz wyzwania, które będą towarzyszyć podobnym inwestycjom w przyszłości.

Lokalizacja i rola w krajowym układzie transportowym

Gliwice-Sośnica znajduje się w zachodniej części Aglomeracji Śląskiej, na styku granic administracyjnych Gliwic i Zabrza. Krzyżują się tu dwie autostrady o strategicznym znaczeniu: A4, która łączy zachód i wschód kraju, oraz A1 – polski odcinek paneuropejskiego korytarza Bałtyk–Adriatyk. Na tym samym obszarze zbiegają się także dwie drogi krajowe (DK44 i DK88) oraz fragment wojewódzkiej trasy 902, znanej jako Drogowa Trasa Średnicowa. Taka konfiguracja sprawia, że węzeł jest kluczowym ogniwem zarówno dla ruchu tranzytowego między Czechami a Bałtykiem, jak i dla codziennej mobilności mieszkańców ponad dwumilionowej metropolii.

Znaczenie Gliwic-Sośnicy wykracza poza skalę regionalną. Według danych Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w godzinach szczytu natężenie na głównych łącznicach przekracza 6000 pojazdów na godzinę, co plasuje węzeł w ścisłej czołówce najbardziej obciążonych skrzyżowań autostradowych w Europie Środkowej. Interchange pełni również funkcję węzła logistycznego: w jego pobliżu powstały centra dystrybucyjne, terminale intermodalne i parki przemysłowe, korzystające z łatwego dostępu do sieci drogowej oraz portów lotniczych Katowice-Pyrzowice i Ostrawa-Mosnov.

Parametry techniczne i rozwiązania inżynieryjne

Łączna długość jezdni poprowadzonych w obrębie węzła to około 33 km. Konstrukcję tworzy 36 łącznic o różnych promieniach, których geometria umożliwia wykonanie praktycznie wszystkich relacji bezkolizyjnie. Estakady i wiadukty wznoszą się maksymalnie na wysokość 20 m ponad poziom terenu, a trzy niezależne poziomy komunikacyjne pozwalają rozdzielić ruch na kierunki: północ-południe, wschód-zachód oraz wewnątrzaglomeracyjny.

Klasyczne schematy – koniczynka czy turbina – okazały się niewystarczające z uwagi na nietypowy kąt przecięcia autostrad i ograniczoną przestrzeń wyznaczoną przez zabytki poprzemysłowe oraz czynne linie kolejowe. Projektanci zdecydowali się na hybrydę rozwiązań: część relacji prowadzona jest spiralnie, część bezpośrednimi łącznicami typu fly-over, a pozostałe przybrały formę łącznic półtłoczonych. W efekcie powstał węzeł porównywalny skalą do wielopoziomowych „stack interchanges” spotykanych w Stanach Zjednoczonych czy Korei Południowej, przy czym dostosowany do europejskich norm geometrycznych.

Całość oparto na posadowieniach palowych, co było konieczne w rejonie występowania nieczynnych wyrobisk górniczych. Do budowy wykorzystano blisko 140 000 m3 betonu i 30 000 t stali zbrojeniowej. Bezpieczeństwo konstrukcji monitorują czujniki tensometryczne i inklinometry, a dane trafiają do centrum zarządzania ruchem w Katowicach, które może w czasie rzeczywistym reagować na nieprzewidziane obciążenia lub zdarzenia drogowe.

Nawigacja, bezpieczeństwo i zarządzanie ruchem

Mimo wysokiego stopnia skomplikowania, przejazd przez Gliwice-Sośnicę nie musi być stresujący. Wszystkie łącznice wyposażono w wyraźne oznakowanie kierunkowe, a przed zjazdami zastosowano powtarzalny system tablic informacyjnych i tablic przeddrogowskazowych. Na całym obszarze rozlokowano ponad 200 znaków drogowych oraz kilkanaście tablic zmiennej treści, które przekazują kierowcom bieżące komunikaty o warunkach pogodowych, remontach czy zdarzeniach.

Zimowe utrzymanie wymaga stałej gotowości służb, zwłaszcza na wysokich estakadach podatnych na oblodzenie. Czujniki temperatury jezdni współpracują z systemem prognoz meteorologicznych, uruchamiając dyspozycję dla solarek jeszcze przed wystąpieniem gołoledzi. Węzeł obsługują również kamery wysokiej rozdzielczości i radary, dzięki którym zarządca może zdalnie wykrywać nieprawidłowe zatrzymania, a w razie potrzeby skierować na miejsce patrol policji lub pomoc drogową.

Statystyki pokazują, że większość zdarzeń ma charakter drobnych kolizji wynikających z niezachowania odstępów przy zmianie pasa. Inżynierowie rekomendują zachowanie szczególnej czujności na zjazdach typu spiralnego, gdzie promienie łuków są mniejsze niż na głównych jezdniach autostrad. Kierowcy ciężarówek powinni dodatkowo zwrócić uwagę na ograniczenia prędkości i boczny wiatr na otwartych estakadach.

Od koncepcji do realizacji: ewolucja inwestycji

Historia skrzyżowania sięga lat siedemdziesiątych, kiedy planowano budowę autostrady przez Śląsk w ramach ówczesnego programu rozwoju infrastruktury. Projekty leżały jednak w szufladach aż do początku obecnego wieku, kiedy Polska przystąpiła do Unii Europejskiej i zyskała dostęp do funduszy spójności. Pierwszy uproszczony węzeł A4 z DK44 funkcjonował od 2005 r., lecz już trzy lata później rozpoczęto generalną przebudowę, włączając do układu nowo budowaną A1 i modernizowaną drogę 88.

Prace budowlane ruszyły w grudniu 2008 r. i trwały zaledwie 14 miesięcy, co było możliwe dzięki zastosowaniu prefabrykatów ustrojów nośnych oraz budowie tymczasowych objazdów, minimalizujących utrudnienia w ruchu. Uroczyste oddanie wszystkich relacji nastąpiło w styczniu 2011 r. Koszt inwestycji, finansowanej z instrumentu TEN-T oraz budżetu państwa, przekroczył 900 mln zł.

Ciekawostkę stanowi nazwa. Choć geograficznie obiekt leży na terenie Ligoty Zabrskej, funkcjonuje jako „Sośnica”, co nawiązuje do znanej kopalni i osiedla górniczego w sąsiedztwie. Przyjęta nazwa przyspiesza identyfikację w komunikatach drogowych i mapach cyfrowych, nawet jeśli w sensie administracyjnym nie jest w pełni precyzyjna.

W kierunku infrastruktury jutra

Rosnące natężenie ruchu oraz rozwój transportu intermodalnego stawiają przed projektantami kolejne wyzwania. W budowie jest już węzeł Mistrzejowice pod Krakowem, gdzie spotkają się trasy ekspresowe S7 i S52; jego docelowa powierzchnia ma przewyższyć wielkością obecną rekordzistkę ze Śląska. Równolegle GDDKiA pracuje nad wdrożeniem systemów C-ITS, pozwalających na bezpośrednią komunikację pojazdów z infrastrukturą, co może w przyszłości ograniczyć ryzyko kolizji na wielopoziomowych skrzyżowaniach.

Właśnie takie rozwiązania – inteligentne sterowanie ruchem, szybkie ładowarki dla flot elektrycznych i adaptacja do pojazdów autonomicznych – będą decydować o tym, czy spektakularne węzły zachowają przepustowość przy rosnącym wolumenie transportu. Gliwice-Sośnica już dziś funkcjonuje jako poligon doświadczalny dla nowych technologii, a zdobyte tutaj doświadczenia stają się kapitałem przy projektowaniu kolejnych kluczowych inwestycji drogowych w Polsce.